21-24 października 2003. WSPÓŁCZESNA DRAMATURGIA W POLSCE I NA WĘGRZECH (Budapeszt, Kraków)
Goście:
György Spíró dramaturg, László Bocsárdi reżyser, András Pályi pisarz, polonista, Tamás Koltai krytyk, Péter P. Müller teatrolog, Sándor L. István krytyk, Gábor Körner tłumacz, Szemere Katalin redaktor, Péter Kárpáti dramaturg, Kornél Hamvai dramaturg, Ingmar Villqist dramaturg, Paweł Miśkiewicz reżyser, Jolanta Jarmołowicz tłumacz, Wojciech Majcherek krytyk, Adam Lejczak prezes Księgarni Akademickiej, Roman Pawłowski redaktor, dr Wojciech Baluch profesor UJ
Prezentacja książki i dyskusja panelowa
Współczesny Dramat Węgierski – Księgarnia Akademicka, Kraków 2003. Nowe Dramaty Polskie – Wydawnictwo Európa, Budapest 2003.
21 października – Budapeszt
24 października – Kraków
Przygotowane do druku przez Centrum Węgierskie dwie antologie ukazały się po 30-35 latach przerwy, ostatni tom zawierający polskie dramaty został wydany na Węgrzech w 1968 roku, ostatni wybór węgierskich dramatów ukazał się w latach siedemdziesiątych. Wydanie dwóch antologii oraz dyskusja panelowa miały na celu sprawie wzajemnego promowania współczesnej dramaturgii w obu krajach. W ramach sympozjum w Budapeszcie i Krakowie odbyły się dyskusje z udziałem znakomitych dramaturgów, tłumaczy i krytyków teatralnych z Polski i Węgier.
ANTOLOGIA WSPÓŁCZESNEGO DRAMATU WĘGIERSKIEGO
– wybór dramatów węgierskich powstałych w ostatnim dziesięcioleciu –
Zmiany, które zaszły w naszych krajach w ostatnim dziesięcioleciu, wpłynęły na poprawę ochłodzonych w niedalekiej przeszłości kontaktów polsko-węgierskich. Od kilku lat rzeczywiście jakby zmniejszyła się odległość pomiędzy Polską a Węgrami, którą w sposób mistrzowski prowokowała oficjalna polityka lat osiemdziesiątych, co objawia się też w wydawnictwach książkowych. Znów wydaje się na Węgrzech wiele polskich książek w języku węgierskim, tym samym możliwym staje się dla odbiorcy węgierskiego, uzyskanie informacji na temat najnowszych polskich tendencji literackich i kulturalnych. Trzeba jednak zaznaczyć, że pod tym względem sytuacja na Węgrzech jest dużo lepsza (więcej tu dobrze przygotowanych do swej pracy polonistów i tłumaczy) niż w Polsce, w której w ostatnich latach ukazało się ledwie kilka książek węgierskich przetłumaczonych na język polski. Tę sytuację chcielibyśmy zmienić poprzez wydanie tego tomu, który ma zawierać po jednym dziele każdego z sześciu niżej wymienionych dramatopisarzy. Niemal wszystkie spośród tych dramatów zostały wydane na Węgrzech w latach dziewięćdziesiątych. Wyjątek stanowi tylko dramat Pétera Nadása p.t. “Spotkanie”, którego jednak nie mogło zabraknąć w tym tomie:
- Péter Nádas
- Ottó Tolnai
- Péter Kárpáti
- Lajos Nagy Parti
- György Spiró
- Kornél Hamvai
Kryzys współczesnego dramatopisarstwa od wielu lat jest ulubionym tematem ludzi z branży teatralnej, zarówno w Polsce jak i na Węgrzech. Powszechnym stało się narzekanie na jakość sztuk i brak ich scenicznych adaptacji. Ale czy faktycznie sytuacja dramatu w Europie Środkowej – a więc także w Polsce i na Węgrzech – jest aż tak krytyczna?
Faktem jest, że wraz ze zmianą systemu przestał istnieć w obu krajach organ polityczno-społeczny, który zapewniał pewne miejsce dramatopisarstwu. Zarówno w polskiej jak i węgierskiej sztuce dramatu, zbytecznym stał się wyuczony system kodów i symboli, za pomocą którego pisarz i czytelnik, artysta i odbiorca komunikowali się między sobą. Przestał istnieć wspólny język i wspólny system wartości i doprowadziło to do kryzysu dramatu.
Ciężko zdecydować, czy istniejąca w naszych krajach cenzura rzeczywiście mogła przeszkodzić w swobodnym rozwoju dramatopisarstwa. W jakim stopniu zmiany polityczno-gospodarcze wpłynęły na współczesną dramaturgię? Czy zmiany zachodzące w naszych krajach decydowały o kształcie dramatopisarstwa, a jeśli tak, to według jakich kryteriów należy klasyfikować? Jakie aspekty przede wszystkim należy brać pod uwagę? Aspekt językowy, rodzajowy, estetyczny, socjologiczny czy może ewentualnie historyczno-polityczny, przy analizie porównawczej tego zjawiska.? I czy w ogóle można tu mówić o jakimkolwiek zjawisku?
Do takich i innych pytań, ukazujący się w języku polskim Tom Współczesnych Dramatów Węgierskich, inspiruje czytającego ( mamy nadzieję, że wkrótce także widza). Jednocześnie domaga się pomocy w odpowiedzi na nie – poprzez komparatystyczną analizę dzieł sztuki dramatopisarskiej w Polsce i na Węgrzech. Bowiem wydaniu antologii dramatu węgierskiego towarzyszy węgierskie wydanie antologii dramatu polskiego. Wydanie tych dwu tomów uzupełnią, mamy nadzieję, że już w 2001 roku, spotkania i dyskusje z autorami, historykami literatury oraz z ludźmi zajmującymi się teatrem.
Péter Nádas
Urodzony w 1942 roku, w Budapeszcie. Pisarz. Studiował chemię, fotografię i dziennikarstwo. Od 1961 roku był fotoreporterem pisma “Nők Lapja”, a od 1965 pracował dla pisma “Pest Megyei Hírlap”. Od 1969 roku jest pisarzem niezależnym.
Spotkanie
Nádas pisze tekst dramatyczny, lecz nie ma on nic wspólnego z realistycznie recytowanym tekstem teatralnym. Zamiast pustej, naśladującej prawdziwe życie scenicznej mowy, aktor powoduje, żem do głosu dochodzą jego wewnętrzne relacje całego ciała.
Inną właściwością dramatów pisanych przez Nádas a jest ich muzyczność. Budowa jego dramatu przypomina strukturę dzieła muzycznego. W sztuce pod tytułem “Spotkanie” do samego końca na scenie oprócz dwóch głównych bohaterów znajduje się trzech muzyków. Kompozytor, László Vidovszky, napisał partyturę do tego dzieła na podstawie instrukcji pisarza.
Ottó Tolnai
Urodził się w 1940 roku, w Magyarkanyizsa. Maturę zdawał w gimnazjum węgierskim w Zenta. Potem był studentem wydziału humanistycznego w Újvidék i w Zagrzebiu. W 1963 roku ukazał się pierwszy tomik jego wierszy. Od 1969 roku był redaktorem naczelnym “Új Symposion”. W 1974 rozstał się z pismem i do emerytury pracował w Újvidéki Rádió (Radio w Nowym Sadzie). Był ostatnim przewodniczącym Związku Pisarzy Jugosławii(1989-1990). Obecnie mieszka w Palics.
Zakręt …
“Sztuka Tolnaia nie jest protestem przeciw wojnie. To, co dzieje się w domu pomiędzy dwoma porankami, nie ważne czy jest przedłużeniem snu, czy koszmaru, służy temu, by stwierdzić, czy w całkowitym upadku mogą otworzyć się przejścia pomiędzy prywatnym życiem, a mniejszościowym i historycznym bytem.“
(József Tamás Reményi)
Péter Kárpáti
Dramatopisarz, dramaturg. Urodził się w Budapeszcie w 1961 roku i tam też ukończył Wyższą Szkołę Sztuki Teatralnej i Filmowej na wydziale dramatu.
Dramat p.t.”Każdy” nie tylko tytułem przypomina sztukę o charakterze moralizatorskim, pewne fragmenty tekstu czerpią wzory ze sztuki średniowiecznej. Mimo to, nie ma tu mowy o prostej przeróbce, czy uwspółcześnieniu, lecz o nowych przemyśleniach dotyczących odwiecznego tematu. Początek sztuki jest dość osobliwy: śmierć wzywa bohaterkę, lecz ofiarowuje jej jeszcze kilka godzin, aby doprowadziła do końca swoje ziemskie porachunki. Nasza bohaterka to czterdziestoletnia, znużona życiem kobieta, jakich wiele dziś w Budapeszcie.
Lajos Parti Nagy
Pisarz, poeta,tłumacz. Urodził się w 1953 roku Szekszárd. W 1977 roku ukończył Wyższą Szkołę Pedagogiczną w Pécs na wydziale hungarystyczno-historycznym. Pracował najpierw jako bibliotekarz, potem został redaktorem pisma “Jelenkor”. Od 1986 roku jest pisarzem niezależnym. Pierwsze jego wiersze zostały opublikowane w 1971 roku. Do początku lat dziewięćdziesiątych pisał tylko wiersze. Dopiero później ukazały się też jego zbiory nowel, opowiadań oraz słuchowiska i dramaty.
Ibusar
Akcja rozgrywa się w poczekalni stacji kolejowej prowincjonalnego miasteczka Ibusár.
Pracująca w kasie biletowej Jolanta, mniej więcej czterdziestoletnia kobieta, mieszka z Anną [MN1] w Ibusár. Jola przygotowuje się do tego, by zostać pisarką. To, co pisze, regularnie wysyła do wydawnictwa “Magyar Boldog” z nadzieją na publikację. Anna wierzy, że kiedyś ją docenią. Właśnie Jola czyta ze skoroszytu swoje nowe dzieło, operetkę. Podczas czytania sztuka jakby ożywa, przenosi się na scenę – Anna zmienia się w narratora- akcja operetki stapia się z rzeczywistością miasteczka Ibusár. Jola żyje w świecie operetki, a w swoich marzeniach jest Amálią, główną bohaterką dzieła.
György Spiró
Pisarz, tłumacz. Urodził się w 1946 roku w Budapeszcie. Dyplom uzyskał na uniwersytecie ELTE w Budapeszcie na kierunku filologii węgierskiej, rosyjskiej, serbskiej i chorwackiej. Poza tym jest tez magistrem socjologii. Od 1978 roku uczy na ELTE w katedrze Literatury Światowej i Estetyki. Pracował jako dramaturg najpierw w Teatrze Narodowym w Budapeszcie, potem w Csiky Gergely Színház w Kaposvár. Dyrektor Teatru Szigligeti, wykładowca Wyższej szkoły Sztuki Teatralnej i Filmowej. Większość jego sztuk znana jest i wystawiana w całej Europie.
Kwartet
Parę emerytów, mieszkających na jednym z miejskich osiedli, pewnego dnia odwiedza nieznajomy mężczyzna. Twierdzi, że uratowali mu życie, przez nich wrócił do domu, z Ameryki. Mężczyzna, do którego przyszedł powiedział mu kiedyś, że lepiej będzie jak zniknie, bo jest na “liście”. Nigdy bliżej się nie poznali, grywali tyko czasem w piłkę nożną. Z tego powodu szczególnie jest wdzięczny za pomoc. Teraz po wielu latach chce mu za to podziękować.
Kornél Hamvai
Urodził się w 1969 roku. Dramatopisarz i powieściopisarz, tłumacz literatury. Ukończył filologię angielską na Uniwersytecie im. Loránda Eötvösa w Budapeszcie. Od 2003 roku dramaturg Węgierskiego Teatru Narodowego. Za swoją debiutancką powieść Márton Partjelző fázik (Sędzia liniowy Márton marznie) otrzymał nagrodę Sandora Brody`ego. Jedna z jego sztuk teatralnych, Hóhérok hava (Miesiąc katów), doczekała się prezentacji na wielu zagranicznych scenach, w 2005 roku miała premierę w Waszyngtonie.
Miesiąc katów
Sztuka ma charakter eklektyczny i groteskowy. To zbiór scen, który choć pozbawiony jakiejkolwiek tradycyjnej czy rodzajowej dramatycznej struktury, posiada wielką sceniczną siłę. Akcja rozgrywa się we podczas krwawej Rewolucji Francuskiej i opowiada o losach kata, uwikłanego w historię.