14 kwietnia 2004. TRADYCJE ŻYDOWSKIE NA WĘGRZECH (Centrum Kultury Żydowskiej, Kraków)

Gość:
Féner Tamás

Każde zdjęcie wystawy dokumentuje świat realny, zupełnie jakby chodziło o fotoreportaż. Malowniczość bardzo dobrze komponuje się z ironicznym tonem przekazu, momentami nawet na tym samym zdjęciu. Akcentowanie, stylizowanie, przedstawianie przedmiotu w sposób subtelny i skomplikowanie złożony świadczy o osiągnięciu przez Féner`a doskonałości artystycznej. Jak każdy przekaz poetycki, jego zdjęcia cechuje wieloznaczność oraz różnoraki styl służący wzbogaceniu treści.
Bez względu na obycie widza w kulturze judaizmu, jej odległy, nieznany świat wierzeń i obyczajów liczących kilka tysięcy lat, z pewnością stanowi obszar do odkryć. W ostatnich stuleciach i dziesięcioleciach odczuwane zbiorowe wyrzuty sumienia z powodu prześladowania Żydów oraz stereotypy przyczyniły się do odbierania zwyczajowości żydowskiej jako dziwactwa. Najlepiej jeśli staniemy twarzą w twarz z tym co pociąga i odpycha w tych niezwykłych i zaskakujących sprawach. Tę możliwość – w ramach gatunku – daje nam wystawa.
Pierwsza część tematyczna skupia się wokół tematu “przejściowych rytuałów”, czyli punktów zwrotnych w życiu człowieka. Prawie każda kultura wypracowała mniej lub bardziej skomplikowane ceremoniały, które w symbolicznej formie dokładnie wyznaczają stosunek danej wspólnoty, jednostki oraz zmiany miejsca życia z punktu widzenia społeczeństwa w ramach instytucji. Rytm biologiczny człowieka i funkcja w społeczeństwie wytworzyły rozbicie na : urodzenie, wchodzenie w dorosłość, małżeństwo, śmierć, które niezależnie od zmian historyczno-geograficznych wydają się być uniwersalne, a przynajmniej trwałe.
Najwięcej z przedstawionych zdjęć Tamás’a Féner’a uwiecznia żydowskie święta. Te pradawne uroczystości, odnoszą się do wierzeń i pór roku oraz wywołując wspomnienia zdarzeń mitologicznych i historycznych, rozbijają i porządkują czas. Punktem wyjścia dla żydowskiego kalendarza jest stworzenie świata. Bóg Starego Testamentu w siódmym dniu tworzenia świata odpoczął, na pamiątkę czego Żydzi świętują siódmego dnia tygodnia, czyli w sobotę. Święta kalendarzowe – Nowy Rok, Święto pojednania, Post Estery i inne terminy- z powodu innego sposobu liczenia czasu związanego z miesiącami i latami księżycowymi – nie pokrywają się dokładnie z datami naszej cywilizacji.
W Środkowej Europie, gdzie do II. wojny światowej działały najlepiej zorganizowane wspólnoty europejskich Żydów, praktyka religijna obok archaicznych rysów przybrała swoiste, miejscowe elementy. W rocznicę śmierci i urodzin Mojżesza dygnitarze danych wspólnot wyznaniowych pościli, po zachodzie słońca schodzili się na ucztę i wtedy wybierali nowych członków i przewodniczących. Tak działo się nie tylko w Polsce, na Ukrainie, w Rumunii, ale do dzisiejszych czasów tak to jest także na Węgrzech. Z samo z siebie wynika, że żywa praktyka zawsze oddziaływała na otoczenie, ale i ona przyjmowała pewne elementy ze społeczno-kulturowego środowiska. Wzajemne oddziaływanie na siebie Węgrów i węgierskich Żydów, oprócz wierzeń i zwyczajów, możemy dostrzec również w innych gatunkach folkloru.
Pomiędzy przedmiotami potrzebnymi do obrzędów znajdujemy nie tylko wspaniałe dzieła sztuki jubilerskiej, ale także wykonane w sposób przypominający węgierskie rękodzieło ludowe pałeczkę Tory, na niektórych zdjęciach zaś możemy zauważyć polskie ludowe wycinanki.
Prócz świąt mamy również możliwość przyjrzeć się dniom powszednim Żydów. Poranna modlitwa, rzezak, nauczanie, stanowią różne strony dni powszednich, które- niezależnie od tego czy mieszczą się w starszych czy bardziej nowoczesnych formach -, przeszywają wierzenia powstałe i przechowywane przez tysiąclecia.